Όταν μιλάμε για το άγχος, μιλάμε για μια αυτόματη βιολογικά προγραμματισμένη αντίδραση του οργανισμού μας απέναντι σε «απειλητικές» καταστάσεις. Όπως η καρδιά μας χτυπά επιτελώντας μια βιοτική λειτουργία έτσι και το άγχος ενεργοποιείται με γνώμονα την προστασία μας από κάτι που είναι «επικίνδυνο» για εμάς, από κάτι απειλητικό. Κάποτε απειλή ήταν για τον άνθρωπο ήταν ένα άγριο ζώο από το οποίο, αν δεν προετοιμαζόταν κατάλληλα και έγκαιρα για να το αντιμετωπίσει, ίσως και να μην επιβίωνε. Το άγχος είναι απολύτως φυσιολογικό, όλοι αγχωνόμαστε , καθένας μας για τις δικές του αιτίες που στη σημερινή εποχή αφορούν άλλου τύπου «κινδύνους» και συχνά συγκαλυμμένες μορφές «απειλής» (πχ. εργασία, προσωπικές σχέσεις, φοβίες, ψυχοπιεστικά γεγονότα).
Συχνά όμως, είτε λόγω ιδιοσυγκρασιακής ευαισθησίας στο άγχος, είτε περιόδων και συνθηκών που μας πιέζουν ιδιαίτερα, το άγχος μας μοιάζει υπέρμετρο, υπερβολικό και πολλές φορές μας καταβάλλει και μας εμποδίζει να λειτουργήσουμε ικανοποιητικά σε πολλούς τομείς της ζωής μας. Πολλές διαταραχές, τις οποίες ονομάζουμε αγχώδεις, κάνουν την εμφάνισή τους προειδοποιώντας μας ότι χρειαζόμαστε βοήθεια. Μία διαταραχή άγχους είναι η διαταραχή πανικού, η οποία αποτελείται από κρίσεις πανικού απρόσμενες και συστηματικές και χαρακτηρίζεται από έντονο φόβο για τις κρίσεις καθεαυτές και τις επιπτώσεις τους στη ζωή του ατόμου.
Η κρίση πανικού μπορεί να είναι μεμονωμένη ή σε συστηματική βάση (διαταραχή πανικού). Δεν κάνει διακρίσεις και μπορεί να εκδηλωθεί σε όλους μας κάποια στιγμή της ζωής μας. Το χαρακτηριστικό μιας κρίσης πανικού είναι η αίσθηση του αναπάντεχου, του απροσδόκητου. Επειδή ακριβώς συμβαίνει ξαφνικά συνήθως το άτομο δεν καταλαβαίνει τι προκάλεσε αυτή την τόσο έντονη σωματική αντίδραση. Γι’αυτό συνήθως όταν πρωτοεμφανίζεται το άτομο στρέφεται σε γιατρό είτε σε νοσοκομείο θεωρώντας ότι αυτό που του συμβαίνει είναι οργανικό (π.χ εγκεφαλικό, θάνατος) και μάλιστα πολύ σοβαρό. Φυσικά, να τονιστεί εδώ ότι για να μιλήσουμε για κρίση πανικού θα πρέπει πρώτα να αποκλειστεί μέσω ιατρικών εξετάσεων ότι δεν υπάρχει κάποια οργανική αιτία.
Πιο συγκεκριμένα μια κρίση πανικού εκδηλώνεται με κάποια από τα παρακάτω συμπτώματα:
· Έντονη ταχυκαρδία
· Εφίδρωση
· Τρέμουλο ή έντονος φόβος
· Δύσπνοια ή πλάκωμα στο στήθος
· Έντονος πόνος στο στήθος, που μοιάζει με στηθάγχη
· Αίσθηση πνιγμού
· Ναυτία ή γαστρεντερική δυσφορία
· Ρίγη ή ξαφνική αίσθηση ζέστης
· Αίσθημα ζάλης, αστάθειας ή λιποθυμίας
· Μούδιασμα στα άκρα
· Αποστασιοποίηση από τον εαυτό μας ή αίσθηση ότι το περιβάλλον δεν είναι αληθινό
· Τρόμος ότι θα χάσουμε τον έλεγχο ή ότι οδηγούμαστε στην τρέλα
· Φόβος ότι θα πεθάνουμε
Τα συμπτώματα αυτά και η ένταση τους τρομοκρατεί το άτομο και το κάνει να νιώθει έντονο φόβο και ντροπή για μια επικείμενη κρίση. Εισέρχεται έτσι το άτομο στο φαύλο κύκλο που συντηρεί τον πανικό. Σύμφωνα με το γνωσιακό-συμπεριφοριστικό μοντέλο για τη διαταραχή πανικού , κάποιο ερέθισμα (υποκειμενικά απειλητικό για το άτομο) αυξάνει τη φυσική διέγερση και την αδρεναλίνη στο σώμα του η οποία προκαλεί με τη σειρά της τις σωματικές αντιδράσεις του πανικού, οι οποίες ερμηνεύονται καταστροφικά από το άτομο οδηγώντας σε υπεραγρύπνηση σχετικά με τις αισθήσεις και τελικά επιτείνουν την ήδη υπάρχουσα διέγερση και ανησυχία επιβεβαιώνοντας στο άτομο την αίσθηση ότι «κάτι δεν πάει καλά» .
Σημαντικό είναι να διευκρινιστεί ότι ο μηχανισμός του φόβου και τα συμπτώματα του πανικού είναι εκεί για να μας προστατεύσουν, όμως επειδή η ενέργεια δε διοχετεύεται λειτουργικά, καταλήγουμε σε κρίση πανικού. Συγκεκριμένα το αίμα και το οξυγόνο μεταφέρεται στους μύες ώστε να είναι σε θέση το άτομο για άμεση κινητοποίηση , ο μυϊκός τόνος αυξάνεται (τρεμούλιασμα), οι πνεύμονες ανοίγουν για να πάρουν περισσότερο οξυγόνο (αίσθημα ασφυξίας– δύσπνοια-δυσκολία στην αναπνοή), η καρδιά υπερλειτουργεί για να στείλει πιο άμεσα αίμα και οξυγόνο (ταχυκαρδία). Ο υπεραερισμός όμως που δημιουργείται όσο το άτομο αναπνέει αυξάνει την ένταση των συμπτωμάτων.
Μεταξύ των συμπτωμάτων στο σώμα και στην κλιμάκωση του πανικού , μεσολαβεί η ουσιώδης γνωσιακή ερμηνεία τους. Πως ερμηνεύω αυτό που μου συμβαίνει; Οι άνθρωποι που βιώνουν κρίσεις πανικού συνήθως νιώθουν ευπαθείς και ευάλωτοι, αισθάνονται ότι η κλιμάκωση της κρίσης είναι κάτι που θα αποβεί επικίνδυνο και ανίκανοι στο να ελέγξουν την έκβαση. Οι αυτόματες σκέψεις που κάνουν εκείνη την ώρα είναι καταστροφικές ( «θα τρελαθώ», «θα λιποθυμήσω», «χάνω τον έλεγχο»). Οι ερμηνείες αυτές δεν είναι καθόλου βοηθητικές εκείνη την ώρα , ίσα ίσα εντείνουν όπως είδαμε την ανησυχία και συντελούν στην κλιμάκωση της κρίσης πανικού. Επιπλέον λόγω του φόβου της επόμενης κρίσης δημιουργείται στο άτομο προληπτικό άγχος και συχνά προβαίνει σε διάφορες συμπεριφορές που στοχεύουν να αποτρέψουν το κακό που φοβάται ότι θα συμβεί και αποφεύγει πολλές καταστάσεις τις οποίες συνδέει με μια ενδεχόμενη κρίση πανικού. Για το λόγο αυτό πολλά άτομα με διαταραχή πανικού εμφανίζουν και σύνοδο αγοραφοβία (αποφυγή γενικά καταστάσεων που θα μπορούσαν να προκαλέσουν πανικό όπως ανοικτούς/κλειστούς χώρους, σωματική άσκηση, να ταξιδεύει μόνος του κλπ).
Τι μπορώ να κάνω για να αντιμετωπίζω αποτελεσματικότερα τις κρίσεις πανικού;
· Σε πρώτη φάση το πιο σημαντικό είναι να θυμάμαι ότι το άγχος είναι φυσιολογικό και είναι εντάξει να έχω άγχος. Το άγχος αποδεικνύει ότι είμαι σε ετοιμότητα. Μπορεί να είναι η σωστή αντίδραση απλά σε λάθος χρόνο. Αν αλλάξετε τον τρόπο που σκέφτεστε για το άγχος, μπορείτε να αλλάξετε και το πως αντιδράτε σε αυτό.
· Μένω εκεί που είμαι , προσπαθώ να παραμείνω , βρίσκω ένα ήρεμο μέρος όσο μπορώ μέχρι να περάσει η κρίση.
· Προσπαθώ να χαλαρώσω όσο περισσότερο και να αποσπάσω την προσοχή μου από τα συμπτώματα. Σκέφτομαι ένα μέρος ή μια κατάσταση που με ηρεμεί. Μόλις έχω αυτήν την εικόνα στο μυαλό προσπαθώ να εστιάσω όσο περισσότερο γίνεται σε αυτή. Αυτό θα βοηθήσει στη μείωση της έντασης και κλιμάκωσης των συμπτωμάτων. Η δημιουργική απεικόνιση είναι μια τεχνική που απαιτεί εξάσκηση, αλλά σταδιακά μπορεί να γίνει ένα πολύ σημαντικό «εργαλείο».
· Προσπαθώ να αναπνέω αργά και σταθερά αφήνοντας το στομάχι να φουσκώσει ( μετρώντας ως το 4 στην εισπνοή και 4 στην εκπνοή σε σταθερό ρυθμό) . Οι σωστές αναπνοές βοηθούν πολύ στο να επέλθει ξανά άμεσα ο οργανισμός σε ηρεμία. Η σωστή αναπνοή είναι μια ανάγκη και πρέπει να εξασκούμαστε σε αυτή.
· Επανερμηνεύω τις σκέψεις που κάνω εκείνη τη στιγμή και προσπαθώ να κάνω πιο θετικές σκέψεις :
Έχω ξαναβρεθεί εδώ, δεν είναι κάτι οργανικό το έχω εξετάσει, τίποτα κακό δεν έγινε και ούτε τώρα θα γίνει. Ξέρω τι μου συμβαίνει: το άγχος έρχεται, κλιμακώνεται και θα περάσει. Δε θα τρελαθώ, δε θα χάσω τον έλεγχο. Τα σωματικά συμπτώματα που βιώνω δεν είναι επικίνδυνα. Οι υπόλοιποι δεν μπορούν να δουν πως αισθάνομαι, δεν υπάρχει λόγος να ντρέπομαι για αυτό που νιώθω.
· Αποδέχομαι το άγχος μου , τον εαυτό μου, τις δυνάμεις μου και το μη ρεαλιστικό του να μπορώ να ελέγχω τα πάντα κάθε στιγμή («Δεν μπορώ να δεχθώ ότι έχω αφήσει τον εαυτό μου να έχει αυτό το πρόβλημα. Συμβαίνει κάτι στο σώμα μου και δεν το ελέγχω»).
· Εντοπίζω σιγά σιγά τη «ρίζα» του προβλήματος , το γιατί ο οργανισμός μου αντιδρά, «ακούω» το σώμα μου. Συνήθως ο «κίνδυνος» που μας κινητοποιεί είναι υποκειμενικός και πολλές φορές μη συνειδητός, γι’ αυτό και η κρίση εμφανίζεται ξαφνικά. Μέσω της ψυχοθεραπείας έρχομαι σε επαφή με φόβους και δυσάρεστα συναισθήματα που ίσως αποφεύγω να αντιμετωπίσω και που μπορεί να επιτείνουν τις κρίσεις πανικού.
· Γίνομαι πιο συμπονετικός με τον εαυτό μου. Το «πάλι τα ίδια» απλώς δημιουργεί ακόμα περισσότερη δυσφορία και μας φέρνει απέναντι στον εαυτό μας να παλεύουμε τον πανικό.Το να πιστεύω ότι έχω τον απόλυτο έλεγχο του εαυτού μου και μπορώ να σταματήσω την κρίση κατά βούληση δεν είναι ρεαλιστικό.
· Μιλάω για τις κρίσεις πανικού σε κοντινά μου πρόσωπα, εξηγώ πως αισθάνομαι αλλά και τι θα ήθελα να κάνουν όταν συμβεί για να με βοηθήσουν και να μην λειτουργούν, άθελα τους, χειροτερεύοντας την κατάσταση.