Πόσο γρήγορα, δηλαδή, μπορούμε να σηκωθούμε αφού πέσουμε σε μία συναισθηματική λακκούβα.
Ο όρος “Ψυχική Ανθεκτικότητα” συναντάται συχνά στο ρεύμα της Θετικής Ψυχολογίας και περιγράφει την ικανότητα του ατόμου να προσαρμόζεται σε δυσμενείς συνθήκες. Αποτελεί μετάφραση της αγγλικής λέξης resilience, που προέρχεται ετυμολογικά από το Λατινικό <resilire>, που με τη σειρά του σημαίνει “αναπηδώ”, “ανακάμπτω”.
Σύμφωνα με τους Cicceti & Becker (2000) είναι μία “δυναμική διαδικασία της θετικής προσαρμογής, παρά την ύπαρξη δυσκολιών και αντίξοων συνθηκών και παρά την έκθεση σε παράγοντες επικινδυνότητας”.
3 βασικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της ανθεκτικότητας των ατόμων είναι
1) τα ίδια τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου,
2) τα χαρακτηριστικά των οικογενειών τους και
3) τα χαρακτηριστικά του ευρύτερου κοινωνικού τους περιβάλλοντος
Ο ρόλος των εξωτερικών παραγόντων στην ανάπτυξη της ανθεκτικότητας των ατόμων υπογραμμίζεται ιδιαίτερα από την Luthar (2006), η οποία μάλιστα θεωρεί πως το περιβάλλον ίσως παίζει πιο σημαντικό ρόλο από αυτόν των ατομικών χαρακτηριστικών για την ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας.
Ο Bronfenbrenner έκανε έναν διαχωρισμό ανάμεσα σε δημιουργικά και καταστροφικά περιβάλλοντα. Ως δημιουργικά ορίζονται τα περιβάλλοντα που προσφέρουν μία αίσθηση ασφάλειας και “ανήκειν” και ωθούν το παιδί να αναπτύξει τις δεξιότητές του.
Ως καταστροφικά εκείνα που υπονομεύουν την ασφάλεια και την ανάγκη του παιδιού για εξερεύνηση και συμμετοχή.
♦Παράγοντες Επικινδυνότητας
Όπως υποδηλώνουν και τα ονόματά τους, οι παράγοντες επικινδυνότητας στη ζωή ενός ατόμου είναι ουσιαστικά οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένα άτομο από την αρχή της ζωής του ώστε να αναιρέσει τις αρνητικές προσδοκίες για το μέλλον του. Είναι καταστάσεις όπως η κακοποίηση, ο ρατσισμός, ο κοινωνικός ή οικονομικός αποκλεισμός, η απόρριψη, η συναισθηματική αποστέρηση και άλλες. Σύμφωνα με τους Masten, Morison, Tellegen, & Pellegrini (1990), οι παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά την προσαρμογή του ατόμου μπορούν να πάρουν τις τρεις παρακάτω μορφές: α)έντονα τραυματικές εμπειρίες β)συνθήκες χρόνιας αντιξοότητας και γ)προσωρινές ή χρόνιες στρεσογόνες καταστάσεις. Για να οριστεί μία κατάσταση ως παράγοντας επικινδυνότητας θα πρέπει να υπάρχουν αντίστοιχα ερευνητικά εμπειρικά ευρήματα που να επιβεβαιώνουν την αρνητική συσχέτισή του με την ψυχοκοινωνική προσαρμογή του ατόμου και τη θετική συσχέτισή της με κάποια ψυχολογική διαταραχή (Windle, 2011).
♦Προστατευτικοί Παράγοντες
Ο θεωρητικός Garmezy (1993) κατατάσσει τους προστατευτικούς παράγοντες σε τρεις κατηγορίες
- ατομικούς
- οικογενειακούς και
- κοινωνικούς παράγοντες.
Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται στοιχεία της ιδιοσυγκρασίας του ατόμου, όπως το εσωτερικό κέντρο ελέγχου, η αυτοπεποίθηση, η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και οι κοινωνικές δεξιότητες. Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσεται η υποστήριξη και η πίστη που δέχεται το άτομο από το οικογενειακό περιβάλλον του και η τρίτη κατηγορία αναφέρεται στην υποστήριξη που λαμβάνει κάποιος από άτομα του ευρύτερου κοινωνικού του κύκλου, όπως οι φίλοι και οι συνάδελφοι και άλλα άτομα σημαντικά στη ζωή ενός ατόμου.
Από τη σύντομη βιβλιογραφική ανασκόπηση μέχρι στιγμής φαίνεται ότι το άτομο ισορροπεί πάνω σε μία τραμπάλα που από τη μία μεριά βαραίνουν οι παράγοντες επικινδυνότητας και από την άλλη οι προστατευτικοί παράγοντες, γνωστή και ως Resilience ScaleTM.